Üst solunum yolu enfeksiyonu (ÜSYE), burun, boğaz ve diğer hava geçiş yollarının iltihaplanmasıdır. İltihabın nedeni çoğunlukla virüs ve bakterilerdir. Çocuklarda özellikle kış aylarında sıklıkla görülür. Hastalık özellikle kreş, yuva, okul gibi toplu halde yaşanılan yerlerde hızla yayılarak küçük salgınlara neden olabilir. Okul çağındaki çocuklar, yılda ortalama 6-8 kere solunum yolu enfeksiyonu geçirir. Bu enfeksiyonların çoğu kendiliğinden iyileşebilirken, bazı özel mikrop türleriyle oluşanları daha ağır seyrederek ciddi hastalıklara dönüşebilirler. Üst solunum yolu enfeksiyonlarında, iltihabın bulunduğu bölgeye göre isimlendirme yapılır. Boğaz bölgesi iltihapları için farenjit, bademcik bölgesi iltihapları için tonsillit, orta kulak iltihapları için otit ve kafatası içindeki hava boşluklarının iltihapları için sinüzit terimleri kullanılır. Üst solunum yollarında en sık, boğaz bölgesi iltihaplanır.

Hastalık nasıl bulaşır?

Hastalık sıklıkla, toplu halde bulunulan kreş, yuva veya okul gibi yerlerde, kalabalık ailelerde, özellikle sigara içilen ve havalandırılmayan ortamlarda kişiden kişiye yayılma olanağı bulur. Enfeksiyonu olan kişinin hapşırması veya öksürmesi ile mikrobu taşıyan damlacıklar ortama yayılır. Havaya yayılan damlacıkların ortamda bulunan diğer kişiler tarafından solunması veya yutulması suretiyle enfeksiyon bulaşır ve hastalık oluşur.

Hastalığın belirtileri nelerdir?

ÜSYE belirtileri hastalığın tuttuğu burun, boğaz veya bademcik gibi bölgelere göre değişik belirtiler verir. Genellikle birkaç bölge aynı anda etkilenir ve belirtileri birarada izlenir.ÜSYE’ ler içinde en sık görülen hastalık basit nezledir. Nezle, burun akıntısı ve burun tıkanıklığı ile seyreder ve etkenleri viruslardır. Nezle enfeksiyonu genellikle kendiliğinden iyileşir, ancak çocukların bir kısmında ateş yükselmesi görülebilir. Ateşi yükselen çocuğa ağrı kesici ve ateş düşürücü ilaç vermek yeterli olacaktır. Hastalık viruslarla oluştuğu için antibiyotik tedavisi gereksizdir. Antibiyotikler viruslarla oluşan hastalıklarda etkili değildir.ÜSYE’ lerin ikinci grubu boğaz iltihabı olan farenjittir. Farenjit, boğazda yanma, kaşıntı hissi ve ağrı ile seyreder. Farenjitin etkeni, küçük çocuklarda daha çok viruslar iken, büyük çocuklarda, A grubu Beta hemolitik streptokok cinsi bakteriler olabilir.Farenjit çoğunlukla bademciklerin iltihabı olan tonsillit ile birlikte izlenir. Tonsillit etkeni, sıklıkla A grubu Beta hemolitik streptokok cinsi bakteriler ve Epstein Barr virusudur. Tonsillit belirtileri arasında, boğazda ağrı, halsizlik, küçük çocuklarda karın ağrısı, bademcikler üzerinde beyaz örtü, boyundaki lenf bezlerin şişmesi sayılabilir. Bu klinik belirtiler hem viruslarla hem de bakterilerle oluşan tonsillitlerde aynıdır ve klinik muayene ile ayırımlarını yapmak mümkün değildir. Ancak, A grubu Beta hemolitik streptokoklar ile oluşan enfeksiyonda antibiyotik kullanmak şart iken, Epstein Barr virusu ile oluşan enfeksiyonlarda antibiyotik kullanılmaz. Bu bakımdan ayırıcı tanıda laboratuvar tetkikleri önemlidir.

Bademcik iltihabı neden önemlidir?

A grubu Beta hemolitik streptokoklar ile oluşan tonsillit tedavi edilmezse; akut eklem romatizması ve akut glomerülonefrit denilen böbrek hastalığına neden olabilir. Akut eklem romatizması ayrıca kalp hastalığı yönünden de en önemli risk faktörüdür.

Tanıda kullanılabilecek laboratuvar tetkikleri nelerdir?

ÜSYE belirtileri olan hastalarda A grubu Beta hemolitik streptokok bulunup bulunmadığını tespit etmek için boğazdan steril pamuklu çubukla alınan sürüntüden boğaz kültürü ve/veya A grubu Beta hemolitik streptokok hızlı antijen testi (Strep A testi) yapılmalıdır. Boğaz kültürü ile kesin sonuç alınmakla birlikte, kültürün sonucunun değerlendirilmesi için en az iki gün gerektiği için, hızlı sonuç veren Strep A testi tercih edilmektedir. Strep A testi de kültür gibi boğaz sürüntüsünden çalışılmakta ve dakikalar içinde sonuç vermektedir.Eğer enfeksiyonun bu anlatılan yöntemlerle A grubu Beta hemolitik streptokok olmadığı gösterilirse Epstein Barr virusu yönünden araştırılabilir. Bu virusun tanısı hastanın kanında hem Monotest denilen hızlı bir testle hem de ELISA yöntemi ile spesifik Epstein Barr virüsü antikoru araştırılarak konulabilir.

Tedavi yöntemleri nelerdir?

ÜSYE sebebinin uygun laboratuvar testleri kullanılarak ayrımının yapılması önemlidir. Çünkü hastalık etkeni Epstein Barr virusu ise antibiyotik tedavisi uygulanmaz iken, etkenin A grubu Beta hemolitik streptokok bakterisi olduğunun tespit edildiği durumlarda, derhal antibiyotik tedavisine başlamak gerekir. Antibiyotik kullanımı hem enfeksiyonu yok etmekte hem de hastayı akut romatizmal ateşten korumaktadır. Tekrarlayan A grubu Beta hemolitik streptokok enfeksiyonlarında aile üyelerinin boğaz kültürü incelemesi yapılarak bakteri taşıyıcılığının önlenmesi sağlanır.ÜSYE’ den korunmak için bazı basit önlemler faydalı olabilir. Hasta kişilerin hapşırma ve öksürme sırasında ağzını mendil ile kapatmaları, maske kullanılması, tek kullanımlık mendiller, hasta kişilerle yakın temasın azaltılması en basit önlemlerdir. Kapalı ve kalabalık yerlerde, özellikle çocukların bulunduğu ortamlarda sigara içmemeye özen gösterilmeli ve ortam sık sık havalandırılmalıdır.ÜSYE sıklıkla karşılaşılan ve gerek tanısı gerekse tedavisi kolayca yapılabilen hastalıklardır. Burun akıntısı, boğazda yanma ve kaşınma hissi, boğaz ağrısı, yutma güçlüğü, genel huzursuzluk ve ateş yükselmesi gibi ÜSYE belirtisi gösteren çocukların, Kulak Burun Boğaz Hastalıkları Uzmanı tarafından muayene edilmesi uygundur. Doktor tarafından fiziksel bulgular değerlendirilerek uygun laboratuvar testleri istenir. Laboratuvar testlerinin sonuçları, etkin bir tedavinin uygulanabilmesinde en önde gelen yardımcı tetkiklerdir.